Aan het begin van het boek The Adventures of Sherlock Holmes van Sir Arthur Conan Doyle wordt de meesterspeurder bezocht door dr. Watson, vers getrouwd en niet langer inwonend op Baker Street 221B. Ze hebben elkaar al een tijdje niet meer gezien en het eerste dat Holmes doet is op sublieme wijze zijn goede vriend ‘lezen’.
“Je had me niet verteld dat je van plan was om weer aan het werk te gaan” zegt hij als eerste. Waarop Watson zegt dat hij inderdaad zijn artsenpraktijk weer heeft opgepakt, maar hoe weet Holmes dat nou weer? Zijn vriend komt vervolgens met een nog verder gaande gevolgtrekking en zegt: “Ik deduceer het. Hoe zou ik anders kunnen weten dat je onlangs erg nat bent geworden en dat je een erg slordig dienstmeisje hebt?”
Watson toont zich verbluft en geeft aan dat Holmes een paar eeuwen eerder vast en zeker op de brandstapel was terecht gekomen, want het is precies zoals hij zegt. Watson was de donderdag ervoor tijdens een wandeling totaal verregend en het “onverbeterlijke” dienstmeisje, dat is inmiddels ontslagen.
U raadt het al, er waren genoeg aanwijzingen voor Holmes: drie beschadigingen aan de schoen van Watson door slecht poetsen, na het verwijderen van vastgekoekte modder, en:
“Wat je werk betreft: als er iemand mijn appartement binnenkomt die naar jodoform ruikt, een zwarte zilvernitraatvlek op zijn wijsvinger heeft en aan de rechterkant van zijn hoed een uitstulping heeft die erop wijst dat hij daar zijn stethoscoop verstopt, zou ik wel erg onnozel moeten zijn om niet te beseffen dat hij praktiserend lid van de medische stand is.”
Sherlock Holmes, de scherpe observator, de snelle analyticus. Hoewel zijn houding rationeel is, werkt hij vooral intuïtief: “het was makkelijker om het te weten dan uit te leggen waarom ik het wist” zegt Holmes ergens. Het zijn juist de kleine, schijnbaar onbelangrijke, aanwijzingen waar de speurder zijn tanden in zet.
De eigenlijke motor achter dergelijke doortastendheid of professionaliteit heet intuïtie. Schrijver Malcolm Gladwell noemt het, in een boek met dezelfde titel, The power of thinking without thinking. Gladwell onderzoekt hoe onze besluitvorming na het opdoen van veel ervaring tot stand komt.
Zo vertelt hij het verhaal van de Getty kouros, een Grieks beeldje dat het Getty Museum voor ruim 9 miljoen dollar kocht in 1985. Op papier klopte alles rondom het beeldje, de oorsprong was goed gedocumenteerd en tal van deskundigen en advocaten hadden de echtheid bevestigd. Toch zagen enkele ervaren kunstkenners al meteen, in een flits als het ware, dat het een vervalsing was. Het duurde dertig jaar voordat hun gelijk bevestigd werd.
Veel mensen die iets meesterlijk kunnen hebben een handicap, legt Gladwell uit: zij kunnen niet goed uitleggen hoe ze tot hun inzichten komen. Sterker nog: ze maken achteraf een verkeerde analyse van hun eigen besluitvorming. Dat maakt vakmensen kwetsbaar. Ze kunnen veel, maar ze kunnen het niet goed over de bühne brengen.
Herkenbaar in de dagelijkse praktijk. Intuïtie is de drijvende kracht achter de jeugdbeschermer die het niet vertrouwt en toch nog eens poolshoogte neemt bij een probleemgezin. Achter de verpleeghuisarts die ontdekt dat een patiënt niet zozeer in de war is, maar ernstige pijn heeft. Achter de psychiater die de depressie van zijn cliënt weet terug te brengen naar het eerste en meest nijpende probleem: de achterstallige huur die betaald moet worden.
Maar zet deze voortreffelijke mensen tegenover iemand die dat individuele talent niet ziet of onderkent -bestuurder, verzekeraar of gemeenteambtenaar- en ze staan met hun mond vol tanden.
Intuïtie, het blijft iets voor de fijnproevers. Waardevol, uniek, doorslaggevend. Maar vooral: ongrijpbaar, en daardoor een beetje verdacht.
Dat is misschien wel het meest elementary, my dear.
Maarten de Haan
Op persoonlijke titel geschreven