‘Bijna de helft van de mensen die een bijstandsuitkering ontvangen en geen baan hebben, wil of kan ook niet aan het werk. Onder mensen met een arbeidsongeschiktheidsuitkering is dit 1 op 5.’ Zo berichtte het Centraal Bureau voor Statistiek (CBS) onlangs. Verder concludeert het instituut: ‘vrijwel iedereen met ww wil werken.’
Na ruim twaalf jaar te hebben gewerkt als klantmanager bijstand denk ik wel mee te kunnen praten over dit onderwerp. Voor een buitenstaander is het misschien niet altijd te volgen, het moeizame proces om bijstandsgerechtigden aan het werk te helpen. Daarom is het goed dat vreemde ogen meekijken, dat er televisie-uitzendingen zijn, waarin een blik achter de schermen geworpen wordt.
Zo werd er voor het programma 2Doc gefilmd in Rotterdam, de gemeente waarin het idee van een ‘tegenprestatie’, iets terugdoen voor een uitkering, het strengst is doorgevoerd. Het gaat ook wel ergens over, want met rond de 39.000 uitkeringsgerechtigden is Rotterdam de Bijstandhoofdstad van Nederland. Van elke €7 euro die Rotterdam te besteden heeft, gaat €1 naar bijstandsuitkeringen. De betreffende uitzending laat mooi zien hoe de rituele dans tussen langdurig werklozen en gemeenteambtenaren verloopt.
Je hoort doorgaans twee, tegengestelde reacties op dit soort uitzendingen: “wat een lachertje, die klantmanagers, ze laten met zich sollen” en “wat een werkonwillig volk, die bijstandsgerechtigden!” In ieder geval valt op dat in veel gesprekken de rollen tegengesteld zijn aan wat je zou verwachten, op basis van de formele verhoudingen. De bijstandsgerechtigde zuigt en daagt uit, terwijl de klantmanager omzichtig probeert de schade te beperken, met een relativerende houding van I just work here.
En terecht doen ze dat, want als je pech hebt, word je de speelbal van diezelfde vreemde ogen die meekijken. Een klantmanager helpt werklozen om weer financieel onafhankelijk te worden, maar er moet ook gecontroleerd worden op bijstandsfraude. Alleen, zodra de klantmanager wil ààntonen dat iemand zich niet aan de regels houdt, wordt het bewijs al snel circumstantial¸ oftewel indirect, gevonden.
Met name de ‘niet-kunnen werken discussie’, waar het vaak op neerkomt, is een hele lastige. En ik merk dat mensen met dezelfde werkervaring als ik er heel anders tegenaan kijken dan de rest van Nederland. Wij klantmanagers zijn, door schade en schande, praktisch en nuchter geworden. Als het klinkt en er uitziet als de onwil om te werken, dan is het dat vaak ook.
Veel bijstandsgerechtigden in die uitzending De Tegenprestatie lijken opzettelijk beren op de weg te duwen om niets te hoeven doen. Eigenlijk volstaat de vraag “zou je, als opstapje, willen gaan werken voor het minimumloon? Dus voor hetzelfde geld dat je nu ontvangt, zonder dat je er iets voor hoeft te doen?” Toch heb je, als iemand dan begint te draaien of zelfs ‘nee’ zegt, als klantmanager weinig in handen. Reken er ook maar op dat juist de zogenaamde beroepswerklozen erg handig zijn in het geven van sociaal wenselijke antwoorden. Beter kun je kijken naar wat iemand doet, dan naar wat iemand zegt.
Wat voor invloed de ‘vreemde ogen’ kunnen hebben, dat was vorig jaar mooi te zien in een aflevering van het programma De Monitor. Het ging om de bijstandsklucht rondom de schoonmoeder van BN’er Lange Frans, die beboet werd door de Sociale Dienst vanwege het passen op haar eigen kleinkinderen. Zij had beroep aangetekend, maar de rechter had dit afgewezen.
Een pijnlijk verhaal, want de schoonmoeder Diana is gek op haar nageslacht en had bovendien in het leven al allerlei tegenslag meegemaakt, onder andere een nekhernia. Lange Frans en zijn toenmalige vrouw waren dan ook uiterst verontwaardigd, presentator Teun van der Keuken toonde zich verbijsterd, en ook hoogleraar sociale zekerheid Gijsbert Vonk vond het allemaal “heel erg opmerkelijk”. De hoogleraar filosofeerde nog wat voor zich uit over “een fuik die we aan het creëren zijn, waar we met z’n allen inzwemmen, van verandering tot verandering tot verandering.”
De uitzending kreeg nog een staartje: Kamervragen van SP, PvdA en ChristenUnie en raadsvragen in Amsterdam. Deze waren van het Jip-en-Janneke soort: “vindt u het terecht dat een bijstandsgerechtigde is beboet omdat ze op haar kleinkinderen paste?” (Karabulut, SP). Waarop staatssecretaris Jette Kleinsma antwoordde dat “grootouders natuurlijk op hun kleinkinderen mogen passen als zij een bijstandsuitkering ontvangen”.
Niet lang daarna schrapte het DWI Amsterdam de boete van schoonmoeder Diane. “We zien oppassen op de kleinkinderen niet langer als op geld waardeerbare arbeid” citeerde De Monitor de gemeente. Het was een van de weinige zaken waarin de SP, de Telegraaf èn wereldverbeteraar Teun van der Keuken allemaal met de neuzen de zelfde kant opstonden. Eind goed, al goed?
Niet echt. Ten eerste blijft de kijker met een raar onderbuikgevoel zitten: wat doet de schoonmoeder van die driftig schnabbelende rapper in de bijstand, toch het aller-, allerlaatste redmiddel voor de burger? Ja ik weet het, zoiets mag je in onze geïndividualiseerde samenleving niet meer zeggen….
De echte crux zit in het antwoord van Kleinsma: “oppaswerkzaamheden mogen [..] niet in de weg staan van het vinden en accepteren van werk”. Bovendien benadrukt zij het verschil tussen “af en toe op de kleinkinderen passen of zoveel op de kleinkinderen passen dat dit als werk kan worden beschouwd.” De schoonmoeder van Lange Frans gaf aan dat ze wel twintig à dertig uur per week, en soms vaker, in de weer was met Willem en kleine Danie.
In de Bijstandsbode werd door Vera Staaks dan ook geconcludeerd dat de boete voor de schoonmoeder van Lange Frans gewoon past binnen de wet en regels. “Feit blijft dat de oppaswerkzaamheden gemeld moeten worden in het kader de inlichtingenplicht omdat er sprake kan zijn van op geld waardeerbare arbeid die van invloed kan zijn op de bijstandsuitkering.” schreef Vera aan ons.
Vreemde ogen dwingen, maar of het positief is.... In ieder geval maakt deze zaak duidelijk hoe gecompliceerd het werk van een klantmanager is. De begrippen niet-kunnen en niet-willen zijn plooibaar: schoonmoeder Diana kan en wil graag veel voor haar kleinkinderen zorgen, maar werken? Nee, dat zegt zij absoluut niet te kunnen. Eigenlijk kan ze helemaal niets.
Klantmanager: het blijft een uitdagende baan. Ook als ik persoonlijk wel klaar ben met de schaduwkanten van het vak: het argumenteren op de vierkante centimeter, het touwtrekken en het gejuridiseer. Bij Matchpartner, waar ik nu anderhalf jaar werk, ontmoet ik iedere dag gemotiveerde werkzoekenden, mensen die blij zijn dat je een baan voor ze hebt. Heel verfrissend.
Hooguit zit er af en toe een werkcoach tussen die op zijn werk werklozen stevig onder druk zet, maar zelf allerlei mitsen en maren heeft bij het aannemen van een nieuwe baan.
Maar ach, die incidentele niet-willer….!
Subeida Jainullah
Op persoonlijke titel geschreven
De schoonmoeder van Lange Frans
Leuk geschreven en uit het hart.
En hoe meer uiteenlopende reacties, des te beter het stuk moet je maar denken ;-)
Er speelt meer dan werk. In het verleden werd veel misbruik gemaakt en het is strenger geworden, maar is dat rechtvaardig? Van 1997 tot 2002 zat er iemand in de bijstand en had een zogenaamde kamerhuurder, het kon en het mocht, ondanks dat onderhuur verboden was en de huisbaas een woningbouwvereniging van de gemeente.
Toen de verhuurster in 2002 zwanger was van de huurder in 2002 stopte de uitkering. Dat betekent dus 5 jaar fraude, haar ex partner heeft vanaf 1997 processen gevoerd en een dure advocaat moeten betalen omdat hij aan de sociale dienst afdeling verhaal moest betalen. Er was ook een regeling dat vrouwen met kinderen tot 4 jaar geen werkverplichting hadden. Dit betekent een enorme achterstand tot de arbeidsmarkt en een gat in de CV van minimaal 9 jaar. Er zijn heel veel mensen die geen achterstand hebben, maar te oud, een beperking of een verkeerde achternaam hebben.
Dit is een hele en zeer gevaarlijke trend die ons met zijn allen heel veel ellende oplevert. Er zijn mensen die ontsporen en gevaarlijk worden, voorbeelden zien we de laatste tijd genoeg. Ik vind dat we als maatschappij een verplichting hebben om een ieder die dat wenst te begeleiden naar arbeid wat bij zijn of haar capaciteiten past en de opleiding en de ervaring bieden die nodig is. Ik ben zelf in 2011 afgestudeerd leerplicht consulent en BOA, maar gemeenten sluiten massaal hun deuren voor mij, al vanaf 2013, ik ben daarom een eigen bedrijf begonnen, Recht Versus Plicht. Want wie kan mij uitleggen dat mensen plichten hebben, maar geen recht?
Dat is de huidige situatie op de arbeidsmarkt, daarom komen mensen uit de bijstand niet aan het werk, maar ook mensen niet van een bepaalde leeftijd, beperking en met een bepaalde achternaam. Ik daag de politiek uit om naar de praktijk te gaan kijken, waarom werkt de WWZ niet, wat heeft een doelgroepenlijst voor Wajongers voor nut als deze andere beperkten verdringt op de arbeidsmarkt. Verleg het aanname beleid naar externe bureaus en geef de mensen die afgewezen worden een eerlijk verhaal. Niet zoals nu niets laten horen of een diep beledigende flutreactie.
Begrijp dat mensen uren over een goede brief CV en vooronderzoek doen bij een sollicitatie, maar door dit soort gedrag hun motivatie en nog erger hun vertrouwen verliezen. Ik weet zeker dat er veel meer mensen aan het werk komen als werkgevers gehoord worden door de politiek en dat kromme wetgeving die belemmerend werkt verandert wordt, i.p.v. het is nu eenmaal zo en je doet het er maar mee. Voorbeelden is de 2 jarige betaling bij ziekte, ook al treft de werkgever geen blaam en het schaaljarensysteem. Leg dat eerste bij een verzekering en maak van elk jaar dat iemand werkt een belastingkorting, kan na ontslag de oudere werknemer ook weer snel aan het werk.
Zet ouderen die nu niet aan de bak komen als mentor in voor jongeren die het vak nog moeten leren en geef ze naast hun uitkering een redelijke tegemoetkoming daar voor. Ze blijven dan in beeld en hebben een gevoel dat ze er nog bij horen. Er zijn heel veel mensen die momenteel een grote afstand tot de maatschappij hebben genomen en die wordt steeds groter. Ik schrik mij kapot als ik getto's zie, we moeten samen een oplossing zoeken. Recht Versus Plicht!
Bedankt, groet van Diane
In welke categorie zou je deze beroepswerkloze willen plaatsen? Volgens mij heb ik een baan én bijstand.
Zoveel baan dat deze 59 jarige nog maar 2 keer per maand hoeft te solliciteren van zijn klantmanager (ben ik blij om)
"Niet echt. Ten eerste blijft de kijker met een raar onderbuikgevoel zitten: wat doet de schoonmoeder van die driftig schnabbelende rapper in de bijstand, toch het aller-, allerlaatste redmiddel voor de burger? Ja ik weet het, zoiets mag je in onze geïndividualiseerde samenleving niet meer zeggen…."
Inderdaad, dat kun je maar beter niet zeggen. Uit de stukken van de rechtbank blijkt namelijk gewoon dat mevrouw Van Aalderen een vrijstelling van de arbeidsplicht heeft. Het oppassen of de kleinkinderen kan dus de weg naar werk niet belemmeren.
"De echte crux zit in het antwoord van Kleinsma: “oppaswerkzaamheden mogen [..] niet in de weg staan van het vinden en accepteren van werk”. Bovendien benadrukt zij het verschil tussen 'af en toe op de kleinkinderen passen of zoveel op de kleinkinderen passen dat dit als werk kan worden beschouwd.' De schoonmoeder van Lange Frans gaf aan dat ze wel twintig à dertig uur per week, en soms vaker, in de weer was met Willem en kleine Danie."
Wat in deze zaak vooral problematisch is, is dat Van Aalderen zonder pardon op basis van de fraudewetgeving (geen bevoegdheid, maar een verplichting om bij overtreding van de inlichtingenplicht een boete op te leggen) een forse boete krijgt opgelegd, terwijl het niet duidelijk is of het oppassen van kinderen geoorloofd is. Of zou Van Aalderen dat soms moeten afleiden uit de algemene verplichting om alle inlichtingen te verstrekken die relevent zijn voor het recht op bijstand? Een klassiek beginsel is dat het voor burgers duidelijk moet zijn welke gedragingen leiden tot straf.