Experts op het gebied van re-integratie, schuldhulpverlening en maatschappelijke begeleiding keken al langer meewarig naar het televisieprogramma Een dubbeltje op zijn kant. Nu blijkt boegbeeld Annemarie van Gaal ook twijfels te hebben over de gehanteerde aanpak. In dit televisieprogramma, waarin gezinnen met schulden worden bijgestaan, missen de professionals één aloude hulpverleningswijsheid: je kunt iemand met problemen pas ècht helpen als die bereid is harde feiten onder ogen te zien en wensen bij te stellen.
Niet dat de beide presentatoren en gelegenheidshulpverleners, Annemarie van Gaal en John Williams, het hart niet op de juiste plaats zouden hebben. Of dat het hebben van schulden geen groot probleem zou zijn in Nederland. Voor mijn werk sta ik soms op banenmarkten van het UWV Werkbedrijf voor werkzoekenden met een uitkering, vorige week nog in Leiden. En ik kan u zeggen, sommige mensen zitten behoorlijk in de knel…
Misschien kan ik wat er mankeert aan Een dubbeltje het beste illustreren door te verwijzen naar een ander RTL-programma, namelijk Help, mijn kind is te dik! Daar was te zien hoe een tiener met fors overgewicht, dankzij een afhankelijkheid aan junkfood en gamen, tot fysieke inspanning werd bewogen. Zijn ouders reden hem met de auto naar een fitness-studio, waar hij door een –door de omroep betaalde- persoonlijke trainer werd gecoacht.
De aangedragen oplossing voor het probleem is hier: het verder continueren, misschien zelfs verder veroorzaken van het probleem. Een pragmatische oplossing met gezond verstand is ver te zoeken. Waar ik zelf aan zou denken? In ieder geval iets simpels. Voortaan zelf naar school fietsen of regelmatig de hond uitlaten bijvoorbeeld.
Ondanks de strenge woorden die Annemarie van Gaal iedere keer richt aan het adres van mensen met schulden kent Een dubbeltje op zijn kant dezelfde neiging om mensen bij het handje te nemen. Het is veel helpen, aanbieden, en vooral: het make-over denken. Een heel team wordt aangerukt om mensen weer maatschappelijk in het gareel te brengen en uiteraard moet die ene leuke styliste ook haar steentje bijdragen. Zelf verantwoordelijkheid nemen staat op het tweede plan.
Het zal wel te maken hebben met de snelheid waarmee zo’n programma gemaakt wordt. Het valt op dat de deelnemers daar ook door overvallen worden. Nadat ze dankzij John en Annemarie zijn ingepland voor een sollicitatiegesprek, er vervangend vervoer is geregeld en ze gematst zijn met hun schuldsaneringstraject kijken ze wat somber-gegeneerd hun weldoeners aan, vooruitdenkend aan het moment dat ze weer helemaal aan zichzelf overgeleverd zullen zijn.
In een column in het Financieel Dagblad lijkt Van Gaal ook in te zien dat haar boodschap vaak niet aankomt. Ze legt uit dat veel moeders in de bijstand de drang niet voelen om werk te zoeken omdat ze het “eigenlijk best goed” hebben:
Sinds begin dit jaar probeer ik een aantal alleenstaande moeders in de bijstand te begeleiden naar een toekomst met werk. (...) Twintig bijstandsmoeders heb ik inmiddels benaderd. Negentien van hen haakten af omdat ze het naar eigen zeggen 'eigenlijk best goed' hadden.
Vervolgens geeft Van Gaal ook aan waarom dit is: ze rekent voor dat een bijstandsmoeder in de praktijk, door allerlei subsidies en belastingvoordelen meer dan € 2000 netto overhoudt, een sommetje dat overigens reuring veroorzaakte in de politiek en op internetfora als Geen Stijl.
Het ontbreken van echte financiële prikkels is inderdaad een goede verklaring voor het afwachtende gedrag van de mensen die John en Annemarie begeleiden. Maar nog belangrijker is die aloude hulpverleningswijsheid, dat alles begint bij intrinsieke motivatie.
Uiteindelijk gaat het niet om een dubbeltje op een kant, maar of het kwartje gevallen is.
Maarten de Haan
Op persoonlijke titel geschreven
Lees meer columns