Hoe komen mensen met elkaar tot afspraken die zowel redelijk als toetsbaar zijn? Door nuchter en logisch redeneren, door zowel rechtvaardig als consequent zijn.
Zo is het ook met het interpreteren van wetgeving: het vraagt om gezond verstand. Snappen waar een bepaalde wet voor is bedoeld, en dus begrijpen op welke manier controlerende instanties de regels zullen handhaven. Een recente wet waar momenteel veel over te doen is, en die als geen ander vraagt om gedegen interpretatie, is de wet DBA. De wet die de inzet van zelfstandigen zonder personeel (ZZP-ers) binnen organisaties regelt.
Het probleem is dat veel, met name de grotere, organisaties er niet in slagen om deze wet te vertalen naar hun eigen situatie of branche en het allemaal veel te letterlijk nemen. Tegelijk moet worden aangetekend dat grotere organisaties veel te verliezen hebben, als blijkt dat de manier waarop zij zelfstandigen inzetten toch niet overeenstemt met de manier waarop de toezichthouder het ziet.
De wet DBA dus, goed. Oftewel: de wet Deregulering Beoordeling Arbeidsrelaties. Deregulering dus. Mooi! Minder rompslomp, minder administratie, waardoor er tijd over blijft voor de zelfstandige om te ondernemen, te werken, geld te verdienen. Maar eerst een korte uitleg hoe ik de oude VAR-situatie en de nieuwe wet DBA interpreteer.
De Belastingdienst voert al jaren een strijd tegen schijnzelfstandigheid van ZZP-ers, en krijgt met de wet DBA nieuwe handvatten om dit aan te pakken. Om te boek te staan als ZZP-er had je in de oude situatie een Verklaring Arbeidsrelatie nodig, de VAR. Dit was een soort vrijbrief voor opdrachtgevers, een vrijwaring van eventuele naheffingen van loonbelasting in het geval dat na controle bleek dat de ZZP-er in kwestie eigenlijk in een verkapt dienstverband werkte.
De Belastingdienst controleerde de ZZP-er, bij eventuele misstanden was die de pineut en ging de opdrachtgever vrijuit. Hierdoor werd het voor veel bedrijven ideaal om met zelfstandigen te werken. Geen dure afdracht loonbelasting en maximale flexibiliteit. Bedrijven gingen bovendien misbruik maken van deze constructie. Door ‘bedrijfseconomische omstandigheden’ werden medewerkers ontslagen, om een dag later, zwaaiend met een VAR, weer als ‘zelfstandige’ precies hetzelfde werk te gaan doen.
Maar dan goedkoper, zonder loonbelasting, zonder pensioen, zonder verzekering, zonder welk sociaal vangnet dan ook. Als je daar niet mee akkoord ging kon je in de WW gaan zitten. Veel mensen kozen eieren voor hun geld en gingen tegen wil en dank maar aan de slag als ZZP-er. Een onwenselijke situatie natuurlijk.
Een medewerker die zo gedwongen wordt om zelfstandige te worden is natuurlijk geen échte ZZP-er. Een échte ZZP-er is een échte ondernemer, iemand die voortdurend bezig is om een nieuwe opdracht verwerven, die zijn expertise bij uiteenlopende opdrachtgevers inzet. Iemand die via zijn of haar eigen website het eigen bedrijf en de eigen, unieke kwaliteiten promoot.
Vraag aan een zelfstandige of hij niet toch liever in loondienst wil treden, en hij kijkt je aan met een blik van pure walging, waarbij je vreest dat hij ieder moment de scrambled eggs van zijn ontbijt op je schoenen gaat deponeren. Alles liever dan dat! Maar: bied een zojuist ontslagen pakketbezorger, die schoorvoetend als ZZP-er aan de slag is gegaan, een dienstverband aan en hij omhelst je en overlaadt je met bloemen. Vervolgens gaat hij zijn nieuwe arbeidscontract, drie keer uitvergroot, in een lijstje boven de bank hangen.
Dat is precies het verschil tussen wel of geen ondernemerschap, iets wat een VAR niet inzichtelijk kon maken, maar wat de wet DBA wel beoogt te doen. Hoe dan? Stap één is door ook de inlenende partijen een vorm van verantwoordelijkheid te geven. Bedrijven of instanties die ZZP-ers inhuren moeten van tevoren goed gaan kijken of de ingehuurde kracht ook daadwerkelijk een zelfstandige is, die zijn werkzaamheden op projectbasis, zelfstandig invult en niet 1-op 1 in te ruilen is met een standaardmedewerker in loondienst.
Dit moet ook duidelijk op papier worden gezet middels een modelovereenkomst die de Belastingdienst al heeft voorgekauwd. Als deze modelovereenkomsten worden gebruikt bij zelfstandigen die ook echt ondernemer zijn is er helemaal niks aan de hand. Echter, als de Belastingdienst reden heeft om aan te nemen dat er toch sprake is van een verkapt loondienstverband, krijgt ook de inhurende partij een flinke naheffing.
Daar kan je eigenlijk met je gezonde verstand niet tegen zijn toch? Waarom horen we dan toch zoveel gemopper over de nieuwe wet? Halbe Zijlstra van de VVD gaf onlangs tijdens een bijeenkomst van ondernemers aan dat de wet DBA volgens hem een “puinhoop” is, en zelfs dat de hele boel maar afgelast moet worden. Terug naar het oude model. Vreemd, je zou toch verwachten dat het woord ‘deregulering’ in combinatie met ‘ondernemers’ een liberaal als muziek in de oren zou klinken….
Gelukkig slaat partijgenoot en verantwoordelijk staatssecretaris Wiebes een andere toon aan. In het Financiele Dagblad geeft hij aan dat hij zich stoort aan de “bangmakerij” waar bedrijven, ondernemers en met name media zich schuldig aan maken.
Zo ging het programma Zondag met Lubach in februari 2016 flink los op de DBA, suggererend dat je voor elk wissewasje een hele nieuwe overeenkomst op zou moeten stellen. Dit is natuurlijk niet zo, een simpel mailtje met een verwijzing naar een modelovereenkomst is afdoende. Als je maar, nogmaals, duidelijk kunt aantonen dat je een ZZP-er bent. Paniek om niets!
Met name grote bedrijven en (semi-)overheidsinstellingen die in het verleden in grote aantallen zelfstandigen hebben ingezet zijn debet aan onduidelijkheid en ophef. Zij vonden het wel prima dat voor het inhuren van ZZP-ers een VAR voldoende was. Met punten die meer inhoudelijk van aard zijn zoals ‘zelfstandigheid’ en ‘ondernemerschap’ kunnen zij minder uit de voeten.
Dat zijn termen die zich niet meteen laten inkaderen, ze zijn lokaal en individueel bepaald. Het is ingewikkeld, daarom durven sommige instellingen het helemaal niet meer aan om zelfstandigen aan te stellen. Zelfs als, bijvoorbeeld, klip en klaar is dat die ene interim-manager die bezig is een afdeling te reorganiseren wel degelijk uniek en zelfstandig werkt.
Op het moment dat zaken objectiever getoetst moeten worden, het moment dat je niet meer simpel een vinkje kan zetten bij ‘VAR aanwezig’ schiet men in de kramp. Dat is onnodig, contraproductief zelfs. De wet DBA dwingt werkgevers en ZZP-ers om nu eens eerlijk en grondig naar de werkelijke werkrelatie te kijken. Het is een wet die uitnodigt om zélf na te denken en de verhouding tussen opdrachtgever en opdrachtnemer vorm te geven.
Iedere situatie is anders en vraagt om een eigen interpretatie. Het is niet langer mogelijk om alles in hokjes te stoppen, af te vinken en verder te gaan. In de nieuwe situatie gaat het inhuren van ZZP-ers om zelfstandig en logisch nadenken, om common sense.
Alleen maar beter.
Joost van Dieen
Op persoonlijke titel geschreven